Umorzenie przymusowe udziałów

Pozbycie się niewygodnego wspólnika ze spółki może być gehenną. Oczywiście, najlepiej wchodzić w spółki tylko z zaufanymi osobami, ale pamiętać należy, że zaufanie też może przejść niejedną próbę. Przymusowe umorzenie udziałów, jako procedura prawnego unicestwienia udziału jest rozwiązaniem do którego można uciec się w sytuacji konfliktu między wspólnikami.

Na czym polega przymusowe umorzenie udziałów w spółce?

Udział to prawo majątkowe, które powstaje w momencie założenia spółki lub podwyższenia jej kapitału. Może być ono zbywane (np. poprzez sprzedaż), ale też unicestwiane. Przymusowe umorzenie udziałów w spółce jest to sformalizowana i określona Kodeksem spółek handlowych procedura unicestwienia udziałów wspólnika bez jego zgody. Wymaga ona odpowiedniej regulacji w umowie spółki oraz decyzji zgromadzenia wspólników. Co jakiś czas przyglądam się w mojej praktyce zawodowej umowom spółek, które regulują kwestie umorzenia przymusowego i dochodzę do wniosku, że wyobraźnia wspólników i osób tworzących umowy spółki jest bogata, czasami jednak niezgodna z przepisami.

Jak można umorzyć przymusowo udziały w spółce z o.o.?

Zgodnie z przepisem art. 199 § 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych udział może być umorzony za zgodą wspólnika w drodze nabycia udziału przez spółkę (umorzenie dobrowolne) albo bez zgody wspólnika (umorzenie przymusowe). Przesłanki i tryb przymusowego umorzenia określa umowa spółki.

Na pierwszy rzut oka wydaje się więc, że nie ma nic prostszego niż uregulowanie umorzenia przymusowego. Należy zastanowić się po pierwsze jakich sytuacjach może dojść do umorzenia przymusowego udziałów. Te sytuacje to przesłanki przymusowego umorzenia, które należy wpisać do umowy spółki. Po drugie, wspólnicy muszą przemyśleć w jakim trybie nastąpi umorzenie i także wpisać go do umowy spółki. Poprzez pojęcie „trybu” należy rozumieć procedurę umorzeniową, obejmującą np. decyzję co do większości głosów wymaganej do przeprowadzenia umorzenia, przy jakim kworum (tj. ilu wspólników ma być obecnych przy podejmowaniu takiej decyzji), czy też określenie za jakie wynagrodzenie udziały mogą zostać umorzone.

Wydawałoby się, że wprowadzenie możliwości zagłosowania za umorzeniem udziałów bez zgody wspólnika, w sytuacjach gdy np. nie kontaktuje się ze spółką, albo prowadzi działalność konkurencyjną (to najczęstsze przykłady regulowania umorzenia przymusowego w umowie spółki, które wynikają z mojej praktyki) jest więc głównym celem, dla jakiego ustawodawca przewidział w ogóle możliwość takiej procedury. Jak się okazuje nie wszyscy patrzą na to w ten sposób.

Sankcyjne umorzenie udziałów

W praktyce okazuje się jednak, że przede wszystkim kwestia przesłanek umorzenia udziałów budzi największe kontrowersje w sądach. Konkretnie zaś istnieje orzecznictwo sądowe, w tym także wyroki Sądu Najwyższego, które sprzeciwiają się tzw. sankcyjnemu umorzeniu udziałów. Sankcyjne umorzenie udziałów to taki rodzaj umorzenia udziałów, który stanowi karę dla wspólnika za określone w umowie spółki, naganne zachowania wobec spółki oraz wspólników. Innymi słowy z uwagi na to, że wspólnik nie dopełnia określonych obowiązków pozostali wspólnicy decydują się na unicestwienie jego udziałów i pozbawienie go uprawnień wspólnika spółki.

Sankcyjne umorzenie udziałów pozwala przegłosować wykluczenie wspólnika zamiast wykorzystywania w tym celu powództwa o wyłączenie wspólnika ze spółki z o.o. Jest to  szybsza i łatwiejsza ścieżka niż procedura sądowego wyłączenia wspólnika. Jak się jednak okazuje budząca także kontrowersje. Zostały one najpełniej wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dn. z 12 maja 2005 r. (V CK 562/04), który napisał, że:

„Przymusowe umorzenie udziałów nie może być wykorzystywane do usunięcia wspólnika ze spółki z przyczyn przewidzianych w art. 266 § 1 KSH”

Sąd Najwyższy argumentował, że skoro Kodeks spółek handlowych wprost zawiera instytucję wyłączenia wspólnika ze spółki i dokonuje się to w drodze powództwa cywilnego i w toku procesu cywilnego niezawisły sąd bada, czy istnieją ważne powody wyłączenia wspólnika, to umowa spółki nie może samodzielnie decydować o takich powodach.

Zmiany w orzecznictwie sądowym

Czy jest to jednak trafne rozumienie przepisów? Gdyby tak to odbierać to instytucja umorzenia przymusowego musiałaby w zasadzie dotyczyć wyłącznie przypadków związanych z samą spółką (np. strata w spółce, śmierć wspólnika), nie zaś z działaniami wspólników, gdzie tutaj wolność i swoboda umów? Na szczęście ostatnimi laty widzę odwrotny trend w orzecznictwie sądowym, a mianowicie uznawanie, że sankcyjne umorzenie udziałów jest możliwe, pod warunkiem wszakże, że przesłanki umorzenia sankcyjnego będą jasno określone w umowie spółki, w taki sposób, że wyklucza to uznaniowość zgromadzenia wspólników.

Najnowsze orzecznictwo sądowe dopuszcza więc umorzenie sankcyjne. Najnowsze orzeczenie w tej kwestii to wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 maja 2018 roku (V AGa 135/18), w którym sąd ten wskazał:

Dopuszczając możliwość umorzenia udziałów w oparciu o przesłanki natury ogólnej dotyczące spółki, jak i przesłanki szczególne dotyczące osoby wspólnika, a dotyczące przyszłych zdarzeń prawdopodobnych dla każdego ze wspólników obejmujących jego zawinione działania (tzw. sankcyjne), jak i niezależne od wspólnika, stwierdzić należy, że te muszą być ściśle skonkretyzowane, nie mogą mieć charakteru ocennego.

Jakie mogą być przesłanki umorzenia przymusowego?

Jak wynika z wyżej cytowanego wyroku przesłanki umorzenia przymusowego muszą być zawsze ściśle skonkretyzowane i nie mogą zależeć tylko od oceny wspólników, natomiast mogą być to:

• okoliczności ogólne dotyczące spółki,
• okoliczności konkretnie dotyczące wspólników bez względu na to czy są zawinione przez wspólnika, czy też nie.

Kiedy można przymusowo umorzyć udziały w wspólnika?

Umorzenie przymusowe możemy przeprowadzić, jeżeli uregulujemy odpowiednio w umowie spółki przesłanki umorzenia takie jak:

• prowadzenie przez wspólnika działalności konkurencyjnej wobec spółki,
• sytuacje, w których wspólnik nie kontaktuje się ze spółką, a brak jego stawiennictwa np. na zgromadzeniach wspólników doprowadza do jej paraliżu,
• śmierć wspólnika,
• stan gdy jeden ze wspólników wskutek zmian składu personalnego i ilości udziałów staje się wspólnikiem mniejszościowym.

W każdej sytuacji, w której regulujesz tego typu sprawy w umowie spółki zachęcam Cię do skorzystania z pomocy prawnej. Doświadczony radca prawny pomoże precyzyjnie sformułować przesłanki umorzenia przymusowego w Twojej spółce.