Udział to prawo majątkowe, które można przenieść na inną osobę w drodze darowizny lub sprzedaży. Udział w spółce z o.o. może być również zlikwidowany na mocy umorzenia realizowanego w drodze uchwały zgromadzenia wspólników, co oznacza, że udział taki przestaje po prostu istnieć. Umorzenie udziałów w spółce z o.o. polega na prawnym unicestwieniu udziałów, co powoduje wygaśnięcie praw udziałowych wspólnika takich jak prawo głosu, czy prawo do dywidendy. W mojej praktyce umorzenie wykorzystywane jest najczęściej do tego, aby sfinansować wyjście wspólnika ze spółki z o.o. W poniższym artykule opowiem Ci o tym jak umorzyć udziały aby było to zgodne z prawem, poruszę tematy rodzajów umorzenia oraz źródeł jego finansowania.
Umorzenie udziałów w spółce z o.o. to szczególna procedura, która wymaga spełnienia określonych warunków. Potrzebujesz pomocy? Chcesz mieć pewność, że wszystko przebiega tak jak należy? Skontaktuj się ze mną i umów na konsultację.
Jak umorzyć udziały w spółce z o.o.?
W mojej praktyce rozpoczęcie procedury umorzenia udziałów poprzedzam zawsze lekturą umowy spółki. Tryb umorzenia udziałów regulowany jest przepisem art. 199 Kodeksu spółek handlowych. Norma art. 199 § 1 k.s.h. stanowi, że udział może być umorzony jedynie po wpisie spółki do rejestru i tylko w przypadku, gdy umowa spółki tak stanowi. Jak wynika z tego przepisu, umorzyć udziałów nie może spółka w organizacji, a podstawowym warunkiem niezbędnym do umorzenia udziałów jest uprzednie przewidzenie takiej konieczności w umowie spółki. W przypadku, gdy umowa spółki nie przewiduje procedury umorzenia udziałów, w pierwszej kolejności należy więc dokonać stosownej zmiany umowy spółki oraz odczekać na wpis tej zmiany do rejestru przedsiębiorców, ponieważ zmiana umowy będzie skuteczna dopiero z momentem jej zarejestrowania.
Chwila i skutek umorzenia udziałów
Jeżeli nabycie udziałów jest finansowane przez obniżenie kapitału zakładowego, musi zostać podjęta uchwała o obniżeniu kapitału. Następnie obniżenie kapitału zostaje zgłoszone do rejestru. Umorzenie następuje wówczas z chwilą zarejestrowania obniżenia kapitału zakładowego. Natomiast jeżeli cena za umorzone udziały jest płatna z czystego zysku (bez obniżenia kapitału zakładowego), do umorzenia dochodzi z chwilą nastąpienia skutku rozporządzającego umowy nabycia udziałów przez spółkę i zasadniczo jednoczesnej zapłaty tej ceny, czyli uwolnienia składników kapitału zapasowego lub rezerwowego służących do finansowania umorzenia. W przypadku umorzenia przymusowego chwilą umorzenia jest chwila podjęcia stosownej uchwały, natomiast umorzenia przymusowego – wystąpienie przewidzianego umową spółki zdarzenia.
Rodzaje umorzenia udziałów
Istnieją trzy rodzaje umorzenia udziałów:
- umorzenie dobrowolne – polegające na umorzeniu udziałów wyłącznie za zgodą wspólnika,
- umorzenie przymusowe – następujące bez zgody wspólnika,
- umorzenie automatyczne – następujące samoczynnie, pod warunkiem ziszczenia się określonego wydarzenia lub nadejścia terminu.
Przyczyny umorzenia udziałów
Umorzenie udziałów może nastąpić z różnych przyczyn. Z mojego doświadczenia wynika, że do umorzenia dobrowolnego dochodzi w przypadku, gdy wspólnik chce opuścić spółkę, a pozostali wspólnicy nie posiadają wystarczających środków na wykupienie udziałów takiego wspólnika. O ile spółka ma odpowiednie środki to sama spółka może sfinansować odejście wspólnika dokonując umorzenia z czystego zysku lub obniżenia kapitału zakładowego spółki. Umorzenie przymusowe natomiast służy do eliminacji wspólnika ze spółki w związku z okolicznościami, które przewidzieli wspólnicy w umowie, takimi jak prowadzenie działalności konkurencyjnej czy też brak zainteresowania sprawami spółki. Umorzenie automatyczne jest stosowane bardzo rzadko,w sytuacji, gdy dany wspólnik chce czasowo zaangażować swój kapitał w sprawy spółki i mieć pewność, że z nastaniem pewnego zdarzenia lub terminu uwolni te środki wraz z przewidywanym zyskiem.
Umorzenie dobrowolne
Umorzenie dobrowolne, jak sama nazwa wskazuje, warunkowane jest zgodą wspólnika. Jeżeli taka zgoda została udzielona, spółka nabywa przysługujące wspólnikowi udziały i płaci za nie wspólnikowi. Umowa zbycia udziałów w celu umorzenia jest odrębną od umowy sprzedaży, czy darowizny podstawą przeniesienia prawa do udziałów i składa się na cały ciąg czynności umorzeniowych, do których zaliczamy:
- uzyskanie zgody wspólnika na umorzenie,
- podjęcie przez zgromadzenie wspólników uchwały o umorzeniu udziałów, która powinna określać w szczególności podstawę prawną umorzenia i wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział, chyba że umorzenie następuje bez wynagrodzenia,
- zawarcie między spółką a wspólnikiem umowy nabycia udziałów do umorzenia.
Umowa nabycia udziałów w celu umorzenia może być odpłatna lub nieodpłatna, ponieważ wspólnik może wyrazić zgodę na umorzenie swoich udziałów bez wynagrodzenia.
Umorzenie przymusowe
Udział może być umorzony także bez zgody wspólnika pod warunkiem, że przesłanki i tryb przymusowego umorzenia określi umowa spółki. Ustalenie warunków umorzenia przymusowego wiązać się powinno z ustaleniem kryteriów, które będą decydowały o umorzeniu a umowa spółki powinna w sposób taksatywny i ściśle skonkretyzowany określać przesłanki przymusowego umorzenia udziałów. W szczególności należy określić, które udziały ulegają umorzeniu oraz określić w jakich konkretnie okolicznościach może to nastąpić. Kodeks spółek handlowych nie zawiera żadnych ograniczeń co do tego, jakie to mają być przesłanki, chociaż w orzecznictwie sądowym wydaje się przeważać pogląd, że przesłanki te nie mogą być tożsame z przyczynami wyłączenia wspólnika ze spółki na podstawie wyroku sądu. W praktyce konstruując przesłanki umorzenia najlepiej konstruować je w oderwaniu od winy wspólnika opierając się na obiektywnie sprawdzalnych faktach. Umowa spółki musi określać też tryb przymusowego umorzenia. Obligatoryjnymi elementami trybu umorzenia przymusowego jest konieczność uzasadnienia uchwały o umorzeniu udziałów oraz wypłaty wynagrodzenia za umarzane udziały. Wynagrodzenie takie nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników. W przypadku umorzenia przymusowego uchwała powinna zawierać również uzasadnienie.
Procedura umorzenia przymusowego wygląda więc następująco:
- wystąpienie przesłanki umorzenia zawartej w umowie spółki,
- podjęcie przez zgromadzenie wspólników uchwały o umorzeniu udziałów, która powinna określać w szczególności podstawę prawną umorzenia i wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział, a także uzasadnienie.
Umorzenie automatyczne
Jeśli umowa spółki wyraźnie stanowi, że ziszczenie się określonej przesłanki (zdarzenia) powoduje umorzenie udziału bez powzięcia uchwały zgromadzenia wspólników, mamy do czynienia z umorzeniem automatycznym. W takiej sytuacji do umorzenia dochodzi w momencie zaistnienia takiego zdarzenia. Jedynie w sytuacji, gdy finansowanie takiego umorzenia wymaga obniżenia kapitału zakładowego moment ten jest odroczony do chwili wpisania do rejestru obniżenia kapitału zakładowego. Jest to też jedyny przypadek uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego, którą podejmuje zarząd, a nie wspólnicy.
Finansowanie umorzenia
Z punktu widzenia finansowego wszelkie umorzenia udziałów w spółce z o.o. można podzielić na następujące kategorie:
- umorzenie z czystego zysku – jeżeli źródłem finansowania są kapitały zapasowe lub rezerwowe,
- umorzenie finansowane z kapitału zakładowego – jeżeli źródłem finansowania jest kapitał zapasowy, który wymaga obniżenia,
- mieszane – w sytuacji, gdy częściowo finansujemy umorzenie zyskiem, a częściowo poprzez obniżenie kapitału zakładowego.
W przypadku obniżenia kapitału zakładowego procedura umorzeniowa zostaje znacząco wydłużona z uwagi na konieczność przeprowadzenia postępowania konwokacyjnego, tj. wezwania wierzycieli spółki do wniesienia sprzeciwu w terminie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia obniżenia kapitału zakładowego, jeżeli nie zgadzają się na obniżenie.
