Użytkowanie i dzierżawa udziałów w spółce z o.o.

Dzierżawa udziałów w spółce z o.o. podobnie jak użytkowanie udziałów są formami oddania przez wspólnika swoich udziałów osobie trzeciej do używania oraz pobierania z nich pożytków w formie dywidend. W dzisiejszym wpisie napiszę o dopuszczalności tych rozwiązań prawnych, stosowaniu ich w praktyce oraz praktycznym zabezpieczeniu spółki przed skutkami ich stosowania.

Czym jest dzierżawa udziałów w spółce z o.o.?

Dzierżawa udziałów w spółce z o.o. jest umową pomiędzy wydzierżawiającym (wspólnikiem spółki), a dzierżawcą, w której wydzierżawiający oddaje dzierżawcy udziały w spółce do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz.  Tego typu czynsz płatny jest w pieniądzu, rzeczach lub np. w ułamku z pożytków prawa (np. części dywidendy).

Możliwość oddania udziałów w spółce w dzierżawę wynika z przepisu art. 709 Kodeksu cywilnego, który wskazuje, że przepisy o dzierżawie rzeczy stosuje się odpowiednio do dzierżawy praw. Ponieważ udziały w spółce z o.o. są zaś prawami to mogą być one przedmiotem dzierżawy.

Na czym polega dzierżawa udziałów w spółce z o.o.?

Dzierżawa udziałów w spółce polega na tym, że dzierżawca wykonuje wszelkie prawa wspólnika spółki z o.o., zarówno te o charakterze majątkowym (prawo do dywidendy), jak i te o charakterze korporacyjnym (prawo uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników, prawo głosu). W zamian wspólnik czerpie korzyść z czynszu dzierżawnego, jaki otrzymuje od dzierżawcy. Ponieważ jednak dzierżawa udziałów nie jest wprost uregulowana Kodeksem spółek handlowych to korzystanie z tych uprawnień wymaga odpowiedniego skonstruowania umowy dzierżawy udziałów w spółce.

Jak ustanowić dzierżawę udziałów w spółce z o.o.?

Dzierżawę udziałów ustanawia się w drodze umowy zawartej między wspólnikiem a dzierżawcą udziałów. Do skutecznego zawarcia umowy dzierżawy nie jest wymagana żadna szczególna forma, w odróżnieniu więc od np. zbycia udziałów w spółce czy też ustanowienia na nich użytkowania nie jest konieczna forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi. W teorii wystarczy więc forma ustna lub nawet dorozumiana, jednakże dla celów dowodowych zawsze zalecam zawarcie tego typu umowy w formie pisemnej. Takie rozwiązanie daje pewność co do wzajemnych praw i obowiązków wydzierżawiającego oraz dzierżawcy.

Zawiadomienie spółki o dzierżawie udziałów

Chociaż przepisy nie wymagają aby dzierżawa ujawniana była w księdze udziałów to niewątpliwie skuteczne ustanowienie dzierżawy wymagać będzie zawiadomienia organów spółki o dzierżawie. Ze względów praktycznych jest to wręcz niezbędne po to aby spółka w należyty sposób współpracowała z dzierżawcą, przykładowo przy wypłacie dywidend.

Pełnomocnictwo dla dzierżawcy do działania w imieniu wydzierżawiającego

Z mojej praktyki wynika też, że dla niezakłóconego funkcjonowania dzierżawy udziałów oraz umożliwienia dzierżawcy wykonywania prawa głosu w spółce koniecznym będzie udzielenie przez wydzierżawiającego stosownego pełnomocnictwa na rzecz dzierżawcy. Takie pełnomocnictwo powinno w szczególności obejmować umocowanie do udziału w zgromadzeniach wspólników, wykonywania prawa głosu w spółce, czy też pobierania dywidend.

Czy dzierżawca ma prawo głosu w spółce z o.o.?

Dzierżawca nie ma skutecznego wobec spółki uprawnienia do egzekwowania prawa do głosowania, dlatego też prawo głosu w spółce przysługuje wciąż wspólnikowi. W umowie dzierżawy należy uregulować kwestie wykonywania głosu. Może być to uregulowane w taki sposób, że prawo to wykonuje wspólnik w uzgodnieniu z dzierżawcą albo w taki sposób, że dzierżawca działa na podstawie pełnomocnictwa wspólnika.

Czy dzierżawa udziałów wpisywana jest do KRS?

Dzierżawa udziałów spółki z o.o. nie jest wpisywane do KRS (Krajowego Rejestru Sądowego). Dzierżawca nie jest więc ujawniany w rejestrze przedsiębiorców.

Czy dzierżawca udziałów ma takie same prawa jak wspólnik?

Dzierżawa udziałów kreuje wyłącznie stosunek obligacyjny na linii wspólnik – dzierżawca. Z istoty Kodeksu spółek handlowych i niektórych jego uregulowań wynika, że zakres uprawnień dzierżawcy będzie zawsze mniejszy niż uprawnienia wspólnika. Przykładowo dzierżawca nie będzie mógł samodzielnie głosować w spółce, czy też wykonywać samodzielnie prawa kontroli. W pierwszym przypadku może głosować tylko na podstawie pełnomocnictwa wspólnika, w drugim wykonywać prawo kontroli wyłącznie przy osobistym udziale wspólnika – wydzierżawiającego. Również uprawnienia do zaskarżania uchwał, czy otrzymywania dywidend są wyłącznie pochodną uprawnień wspólnika.

Dzierżawa udziałów a podatek VAT

Należy pamiętać, że czynsz dzierżawny jest opodatkowany podatkiem od towarów i usług. W sytuacji więc przekroczenia limitu zwolnienia podmiotowego (200.000 zł rocznie) wydzierżawiający udziały powinien zgłosić się jako podatnik podatku od towarów i usług oraz wystawiać faktury VAT obejmujące czynsz dzierżawny.

Użytkowanie na udziałach a dzierżawa udziałów

W odróżnieniu od dzierżawy udziałów, która jest wyłącznie stosunkiem umownym między wspólnikiem a dzierżawcą udziałów, użytkowanie udziałów w spółce z o.o. stanowi to jedno z ograniczonych praw rzeczowych wyrażające się w obciążeniu udziałów prawem do ich używania i pobierania z nich pożytków.

Treść prawa użytkowania jest identyczna z treścią prawa dzierżawy. Ma jednak zupełnie odmienną naturę prawną – o ile dzierżawa to stosunek umowny o charakterze obligacyjnym, wiążący tylko strony umowy, a więc wydzierżawiającego (wspólnika) i dzierżawcę to użytkowanie, jako prawo rzeczowe, jest skuteczna wobec osób trzecich. Przekłada się to na możliwość ochrony tego prawa w powództwie sądowym nie tylko w relacji z dzierżawcą, ale także z innymi podmiotami kwestionującymi bądź naruszającymi prawo użytkowania.

Dzierżawę od użytkowania różni także sposób ustanowienia oraz zakres uprawnień dzierżawcy oraz użytkownika. Użytkowanie wymaga umowy w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Uprawnienie użytkownika może natomiast obejmować wprost głosowanie w spółce we własnym imieniu.

Szerzej kwestie użytkowania na udziałach opisałem we wpisie: użytkowanie udziałów w spółce z o.o.

Jak zabezpieczyć spółkę przed ustanowieniem użytkowania lub dzierżawy udziałów?

Spółka z o.o. to nie tylko biznes, ale też zaufanie jakim darzą się wspólnicy. Scementować zaufanie mogą nie tylko świetne relacje wspólników, ale dobra umowa spółki. Na przykład taka, która istotnie ogranicza możliwość zbywania i obciążania udziałów w spółce np.  zastawami, użytkowaniem czy prawami obligacyjnymi (wynikającymi przykładowo z dzierżawy udziałów).

O ile kodeks spółek wyraźnie dopuszcza jednak ograniczenie zbywania (sprzedaży, darowizny, zamiany) udziałów oraz ich zastawiania, o tyle nie mówi nic o możliwości ustanowienia zakazu ustanawiania użytkowania na udziale bądź dzierżawienia go osobie trzeciej.

Art. 182 § 1. Zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć.

Czy oznacza to, że skoro przepis nie dopuszcza ograniczania użytkowania udziałów bądź dzierżawy to nie można w umowie spółki ograniczać takich rozporządzeń udziałami?

Nie. Odmiennie niż w przypadku spółek akcyjnych, w spółce z o.o. mamy do czynienia z względną swobodą regulacji stosunku spółki. Nie ma więc przeciwwskazań aby strony umowy spółki zawarły w tej umowie postanowienia, które ingerowałyby w swobodę rozporządzania udziałami także w odniesieniu do użytkowania i dzierżawy.

Skoro zaś ustawodawca dopuszcza najdalej idące ograniczenie w stosunku do rozporządzalności udziałami (tj. ograniczenie ich przeniesienia na osobę trzecią) to nie można racjonalnie uzasadnić tezy, że sprzeciwiałby się ograniczeniom w oddawaniu ich w użytkowanie lub dzierżawę (my prawnicy nazywamy to argumentem a maiori ad minus). Kluczem do zabezpieczenia spółki przed działaniem użytkownika lub dzierżawcy udziałów jest więc odpowiednia regulacja w umowie spółki.