W 2020 roku polskie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością stanęły przed nowym wyzwaniem w zakresie transparentności prowadzenia biznesu wynikającymi z konieczności rejestracji w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR). Rejestr ten, będący odpowiedzią na globalne tendencje przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, stał się kolejną cegiełką uszczelniającą system finansowy kraju. Obowiązek ujawnienia beneficjentów rzeczywistych, wprowadzony z myślą o zwiększeniu przejrzystości operacji finansowych, generuje liczne wyzwania dla spółek z o.o., zarówno tych dużych, które muszą dostosować swoje wewnętrzne procedury oraz zapewnić zgodność z przepisami prawa, jak i tych małych, które nie zawsze wiedzą jak technicznie poradzić sobie z obowiązkiem raportowym. Pomimo upływu kilku lat od wprowadzenia CRBR, wiele firm wciąż boryka się z problemami interpretacyjnymi oraz technicznymi aspektami rejestracji. Niniejszy artykuł ma na celu dogłębną analizę, jak spółki z o.o. poradziły sobie z tymi obowiązkami w roku 2023. Czy polskie spółki z o.o. skutecznie dostosowały się do wymogów ustawowych?
Ile spółek z o.o. w Polsce nie zgłosiło się do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych?
Według stanu na koniec kwietnia 2024 roku w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR) zarejestrowanych było 640 248 podmiotów, z czego 473 124 to spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W zestawieniu z ogólną liczbą spółek z o.o. w Polsce wynikającą ze sprawozdań dostępnych na stronach Ministerstwa Sprawiedliwości, która także na koniec kwietnia 2024 roku wynosiła 579 557 spółek z o.o. widać istotną lukę w realizacji obowiązku rejestracji beneficjentów rzeczywistych. Analiza tych danych pokazuje, że około 83% spółek z o.o. zgłosiło się do CRBR, co jest wynikiem nieznacznie lepszym niż skuteczność rejestracji na koniec 2022 roku, która według raportu CRIDO wynosiła dla spółek z o.o. około 74%. Mimo to, liczba ta wskazuje na problem z kompletnością rejestracji, co oznacza, że nie wszystkie spółki z o.o. spełniają ten prawny wymóg. Wciąż 91 764 spółek z o.o. nie zgłosiło się do CRBR. To więcej podmiotów niż liczba wszystkich pozostałych typów spółek wpisanych do KRS, co obrazuje skalę luki w tym zakresie.
| Ogólna liczba spółek z o.o. | 579 557 |
| Liczba spółek z o.o. wpisanych do CRBR | 473 124 |
| Liczba spółek z o.o., które nie dopełniły obowiązku rejestracji w CRBR | 91 764 |
Jakie kary nałożono na podmioty nie wpisane do CRBR?
W 2023 roku Centrum Kompetencyjne CRBR wszczęło 377 postępowań związanych z brakiem obowiązkowego wpisu do rejestru, co skutkowało nałożeniem łącznych kar finansowych w wysokości 4.363.400 zł. Najwyższa kara indywidualna dla podmiotu zobowiązanego do wpisu do CRBR wyniosła 150.000 zł, a ukaraną spółką była spółka z o.o., a najniższa 100 zł. Najniższa kara dla spółki z o.o. jaka została nałożona wynosiła 500 złotych. Średnia kara nakładana na podmiot, który nie zgłosił się do rejestru wyniosła więc około 11.574 zł. Należy jednak pamiętać, że taka średnia nie jest do końca miarodajna, z uwagi na to, że przepisy procedury administracyjnej nakazują indywidualizować karę przez pryzmat w szczególności takich okoliczności jak waga i okoliczności naruszenia prawa, czas trwania tego naruszenia, uprzednie ukaranie za to samo zachowanie, działania podjęte przez stronę dobrowolnie w celu uniknięcia skutków naruszenia prawa czy wysokość korzyści, którą strona osiągnęła, lub straty, której uniknęła dzięki brakowi zgłoszenia. Analiza przedstawionych tu danych wskazuje na to, że choć ilość spółek zobowiązanych do wpisu do rejestru jest znaczna to jedynie promil tych spraw znajduje finał w postaci decyzji wymierzającej karę. Trzeba jednak zwrócić uwagę na to, że liczba postępowań w zakresie braku wpisu do CRBR rośnie z każdym rokiem.
| Najwyższa kara za brak rejestracji w CRBR | 150.000 zł |
| Najniższa kara dla spółki z o.o. za brak rejestracji w CRBR | 500 zł |
| Średnia kara | 11.574 zł |
Brak kar za nieterminowe zgłoszenie do CRBR
W 2023 roku Centrum Kompetencyjne CRBR nie wszczęło żadnego postępowania w związku z nieterminową realizacją obowiązku wpisu do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych. Oznacza to, że nikogo nie ukarano za spóźnienie w obowiązku sprawozdawczym, co należy ocenić pozytywnie, jako dobrą praktykę. Można z powyższego wyciągnąć wniosek, że Centrum Kompetencyjne CRBR skupia się na najpoważniejszych naruszeniach prawa.
Postępowania w przypadku podania danych nieprawdziwych
W 2023 roku wszczęto 51 postępowań postępowań wyjaśniających, zaś w 5 przypadkach postępowania te doprowadziły do wszczęcia dalszych postępowań w sprawie nałożenia kar pieniężnych ponieważ po postępowaniu wyjaśniającym w rejestrze pozostały dane wciąż niezgodne ze stanem faktycznym. Oznacza to, że Centrum Kompetencyjne CRBR faktycznie korzysta z kompetencji weryfikacji prawdziwości danych podanych w rejestrze, jest to jednak wciąż działanie na bardzo małą skalę.
Jak bronić się przed karami nałożonymi za brak zgłoszenia do CRBR?
Dnia 22 listopada 2022 r. w przełomowym wyroku dotyczącym połączonych spraw C-37/20 i C-601/20, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej podjął kwestię ochrony danych osobowych w kontekście publicznego dostępu do informacji. Orzeczenie TSUE stwierdza, że otwarty dostęp do danych o beneficjentach rzeczywistych spółek, jak w polskim Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR), stanowi istotne naruszenie prywatności. Trybunał zwrócił uwagę na ryzyka związane z potencjalnym nieograniczonym dostępem do informacji o sytuacji materialnej i finansowej osób, co może prowadzić do nadużyć i niekontrolowanego rozpowszechniania danych. We wskazywanym wyroku TSUE stwierdził nieważność Artykułu 30 (5) dyrektywy AML 2018, który zapewniał publiczny dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych. TSUE uznał, że taki dostęp narusza podstawowe prawa do prywatności i ochrony danych osobowych. Trybunał podkreślił, że ujawnienie tych informacji może stwarzać ryzyko dla bezpieczeństwa finansowego osób i firm, wobec możliwości szerokiego rozpowszechniania i przechowywania danych przez nieograniczoną liczbę podmiotów. Jednocześnie TSUE wyjaśnił, że dostęp do tych danych powinien być ograniczony do wybranych grup, jak instytucje obowiązane do monitorowania, dziennikarze czy organizacje pozarządowe zajmujące się walką z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu oraz potencjalni kontrahenci, dla których takie informacje są kluczowe.
W kontekście częściowej nieważności przepisów dyrektywy AML stanowiącej podstawę polskiej ustawy o przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu nie można wykluczyć linii obrony spółek opartej o obawy zarządu co do prywatności beneficjentów. Spółka powinna także niezwłocznie dokonać wpisu do CRBR.
Źródła
Dane przedstawione w niniejszym artykule uzyskałem na podstawie wniosków o udostępnienie informacji publicznej skierowanych do Ministerstwa Sprawiedliwości oraz Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Bydgoszczy.
