Udziały w spółce z o.o. mogą być przedmiotem różnorodnych umów prowadzących do przeniesienia własności udziałów ze wspólnika na nową osobę. Pojęcie zbycie udziałów w spółce z o.o. oznacza ogół umów polegających na przenoszeniu praw do udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Nabywca udziałów poprzez ich nabycie wchodzi w sytuację prawną zbywcy. Zbycie może przybrać różnorodne formy, może być także ograniczone przez umowę spółki.
Czym jest zbycie udziałów w spółce z o.o.?
Zbycie udziałów w spółce to umowa cywilnoprawna mająca za przedmiot przeniesienie własności udziałów z dotychczasowego wspólnika na nowego nabywcę. Pojęcie „zbycia” jest szerokie i obejmuje tak naprawdę wszelkie formy przenoszenia własności udziałów na podstawie umów o podwójnym skutku (zobowiązująco-rozporządzającym) oraz umów rozporządzających. Zbycie może przybrać formę:
- umowy sprzedaży udziałów w spółce – jak wynika z mojego doświadczenia, będącej umową stosowaną w ponad 90% transakcji zbycia udziałów,
- darowizny udziałów w spółce z o.o. – popularnej w ramach rodziny ze względu na preferencje podatkowe,
- umowy zamiany,
- umowy aportowej,
- umowy rozporządzającej udziałami realizowanej na podstawie odrębnej umowy powiernictwa.
Skutki przeniesienia udziałów na nowego wspólnika
Skutkiem zawarcia każdej z wyżej wymienionych umów jest przeniesienie udziału lub udziałów w spółce na nowy podmiot, który tym samym nabywa prawa i obowiązki związane ze statusem wspólnika w spółce. Nierzadko podmiot ten wchodzi w sytuację prawną swojego poprzednika związanego ze spółką różnego rodzaju obowiązkami obligacyjnymi, które wynikają z umowy spółki. Jeżeli udziały obciążone są obowiązkiem dopłat to nabywca musi wnieść dopłaty. Podobnie należy traktować sytuację, gdy zbywane udziały obciążone są obowiązkiem realizacji świadczeń niepieniężnych przez wspólników. Nabywca takiego udziału ma wtedy obowiązek realizowania tych świadczeń zgodnie z treścią umowy spółki.
Obok obowiązków w drodze zbycia udziałów w spółce z o.o. na nabywcę przechodzą też prawa związane z uczestnictwem w spółce. Nabywca udziałów nabywa prawo głosu związane z udziałami, co oznacza że przykładowo w sytuacji, gdy nabywa udziały uprzywilejowane to posiada on także uprzywilejowany głos. Drugim najważniejszym prawem nabywanym wraz z udziałami jest prawo do rocznego zysku w formie wypłacanej wspólnikom dywidendy. Oprócz powyższych nabywca otrzymuje także prawo kontroli spółki, uczestnictwa w zgromadzeniach wspólników oraz prawo zaskarżania uchwał wspólników.
Ograniczenia zbywalności udziałów w spółce z o.o.
Chociaż podstawową zasadą wynikającą z prawa cywilnego jest swoboda kontraktowa, której elementem jest możliwość zbywania swoich praw dowolnym osobom to prawo spółek handlowych pozwala na wprowadzenie pewnych ograniczeń w zakresie zbywalności udziałów. W praktyce dostrzegam, że ograniczenia te służą najczęściej wspólnikom do stabilizowania składu osobowego spółki, a wprowadzający je wspólnicy mają na celu zabezpieczenie dla siebie pewnego wpływu na to z kim prowadzą działalność gospodarczą w formie spółki. Ograniczenia tego typu, aby miały skutek prawny muszą znaleźć się w umowie spółki.
Najpowszechniejszym, stosowanym w blisko 90% przypadków spółek będących małymi i mikroprzedsiębiorstwami, sposobem ograniczenia zbywalności udziałów jest odwołanie się wprost do treści Kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z art. 182 k.s.h., zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć. Jeśli umowa spółki nie stanowi inaczej, zgody udziela zarząd w formie pisemnej. Zgoda może być udzielona przed dokonaniem czynności, ale może być też udzielona później. W przypadku gdy zgody odmówiono, sąd rejestrowy może pozwolić na zbycie, jeżeli istnieją ważne powody. W takiej sytuacji, spółka może w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy przedstawić innego nabywcę. W razie braku porozumienia cenę nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki, po zasięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego. Jeżeli wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty.
Postanowienia ograniczające zbywalność udziałów mogą jednak przybrać zupełnie inny charakter. Przykładowo można powierzyć uprawnienie do udzielania zgody zgromadzeniu wspólników lub nawet choćby innemu wspólnikowi. Ograniczenia zbywania udziałów mogą też przybrać formę ustanowienia umownego prawa pierwszeństwa lub prawa pierwokupu. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego (wyrok z 29 sierpnia 2013 roku sygn. akt: I CSK 713/12) zbywalność udziałów może być ograniczona, ale nie może być w zupełności zakazana lub nadmiernie utrudniona.
Forma zbycia udziałów
Podstawową formą, która musi znaleźć zastosowanie przy zbywaniu udziałów w spółce z o.o. jest forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym. Forma ta jest właściwa dla większości umów zbycia udziałów, a brak jej zachowania skutkuje nieważnością czynności. Jedynie wyjątkowo można odstąpić od tej formy zbywania udziałów, a podstawowym wyjątkiem w tym zakresie jest możliwość sprzedaży udziałów w spółce poprzez system informatyczny Ministerstwa Sprawiedliwości (S24). W takiej sytuacji umowa poświadczona przez notariusza nie jest wymagana. Drugim wyjątkiem, występującym bardzo rzadko w praktyce obrotu, jest zawarcie umowy zbycia udziałów w polskiej spółce z o.o. poza granicami Polski, ale w kraju w którym nie obowiązują podobne do polskich rygory przy zbywaniu udziałów w spółkach z o.o. Nawet jednak w takim przypadku strony umowy zbycia najczęściej decydują się na skorzystanie z usług lokalnego notariusza lub konsularne poświadczenie podpisów, które jest ekwiwalentne dla formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.
Możliwe jest zawarcie umowy zbycia udziałów także poprzez poświadczenie podpisów pod umową przez różnych notariuszy, albo przez notariusza i konsula. Tego typu rozwiązanie praktykowane jest często przy zawieraniu umów zbywania udziałów na odległość, pomiędzy osobami lub firmami, które rezydują w różnych krajach.
Dopełnienie formalności przy zbywaniu udziałów
O dokonanym zbyciu udziałów nabywca zobowiązany jest zawiadomić spółkę. W praktyce odbywa się to poprzez przesłanie do spółki umowy zbycia udziałów, którą zarząd wraz ze stosownym wnioskiem przedkłada do sądu rejestrowego prowadzącego akta rejestrowe spółki. Obok zgłoszenia zmian osobowych do KRS zarząd zobowiązany jest także do aktualizacji księgi udziałów poprzez dokonanie tam wpisu nabywcy udziałów jako nowego wspólnika. Jeżeli zmiana udziałowca w spółce wiąże się także z nabyciem przez taką osobę istotnego wpływu na spółkę zarząd spółki zobowiązany jest także dokonać stosownego zgłoszenia do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych.
