Rozwód przedsiębiorcy – spółka z o.o. a rozwód

Rozwód bywa jednym z najtrudniejszych doświadczeń życiowych, a rozwód przedsiębiorcy może być także wyzwaniem dla prowadzonego biznesu. W niniejszym wpisie traktującym o spółce z o.o. i rozwodzie wspólnika postaram się odpowiedzieć na najczęściej zadawane pytania pojawiające się w związku z rozwodem wspólnika.

Spółka z o.o. a rozwód

Spółka z o.o. jest odrębną od wspólnika osobą prawną, nie oznacza to jednak, że rozwód wspólnika nie może wpłynąć na jej funkcjonowanie. Rozstanie z małżonkiem przynosi nie tylko problemy emocjonalne, ale może przełożyć się także na całkiem realne biznesowo kwestie, takie jak podział udziałów w spółce małżeńskiej po rozwodzie. Chociaż nikt nie robił badań dotyczących przedsiębiorców to faktem jest, że wśród mieszkańców miast rozpada się co prawie co drugie małżeństwo. Wśród prawników można czasem usłyszeć żarty „z brodą” o tym, że święty węzeł kredytowy wiąże lepiej niż przysięga małżeńska. Chociaż spółki nie wiążą małżonków aż tak często jak kredyty to mimo wszystko warto przemyśleć kwestię zabezpieczenia działalności przed skutkami rozwodu wspólnika.

Udziały w spółce z o.o. a wspólność majątkowa

W Polsce z mocy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego małżonków łączy wspólność majątkowa. Chociaż popularność intercyzy (czyli umowy majątkowej małżeńskiej) rośnie i wzrost ten jest dostrzegalny w liczbach to nadal dominuje ustrój wspólności ustawowej. Obowiązywanie tego rozwiązania powoduje, że w krytycznym dla życia osobistego momencie rozwodu, może pojawić się kolejny kryzys. Kryzys w spółce. Zgodnie z uchwałą siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2016 r., sygn. akt III CZP 32/16 jeżeli wkład wniesiony do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością należy do majątku wspólnego małżonków również udział w spółce objęty przez wspólnika wchodzi w skład tego majątku.

Oznacza to, że jeżeli małżonkowie nie zawarli umowy znoszącej wspólność majątkową, a udziały zostały nabyte w trakcie trwania małżeństwa albo wkład nie pochodził z majątku osobistego małżonków to mimo wpisania do KRS tylko jednego małżonka udział w spółce stanowi majątek wspólny małżonków. O ile z punktu widzenia spółki tylko jeden z małżonków posiada status wspólnika i jemu przysługują prawa korporacyjne to prawa majątkowe przez cały czas trwania wspólności majątkowej małżeńskiej stanowią przedmiot wspólności majątkowej i są wspólne dla współmałżonków. Szeroko omówiłem tę kwestię w we wpisie spółka z o.o. małżonków, w którym dokładnie opisuję problematyczny styk przepisów prawa rodzinnego oraz prawa handlowego.

Natomiast jeżeli udziałowiec wniesie wkład ze środków pochodzących z majątku osobistego albo zostaną one nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę (o ile nie rozszerzono wspólności majątkowej także o przedmioty nabyte w drodze darowizny lub dziedziczenia) to zarówno status wspólnika, jak i udziały wchodzą do majątku osobistego takiej osoby, a współmałżonek jest wyłączony od udziału w spółce.

Jaki podział udziałów w spółce z o.o. po rozwodzie?

Następujące po rozwodzie ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej i następujący po tym podział majątku wspólnego małżonków odnosi się także na kwestii praw udziałowych w spółce. Należące do majątku wspólnego udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością co do zasady mogą być podzielone pomiędzy byłych małżonków. Mogą więc także przypaść temu z małżonków, który nie był wspólnikiem. Przeszkodą do dokonania takiego podziału byłoby jedynie zawarcie w umowie spółki przewidzianego w art. 183[1] k.s.h. zastrzeżenia ograniczającego lub wyłączającego wstąpienie do tej spółki współmałżonka wspólnika w przypadku, gdy udziały są objęte wspólnością majątkową lub brak zgody takiej osoby na nabycie udziałów przy podziale majątku wspólnego stron.

Czy po rozwodzie były małżonek ma prawo do majątku spółki?

Nie, po rozwodzie były małżonek nigdy nie ma prawa do majątku spółki. Składniki majątkowe spółki należą wyłącznie do spółki, jako odrębnej osoby prawnej. Nie oznacza to jednak, że były małżonek zostaje z niczym. Sąd może bowiem przyznać mu udziały w spółce albo stosowną spłatę.

Czy po rozwodzie były małżonek zawsze dostanie udziały w spółce?

Sąd nie może przyznać małżonkowi części udziałów należącej do tego małżonka, który jest wspólnikiem spółki z o.o. bez zgody małżonka, który tym wspólnikiem nie jest (postanowienie SN z 16 marca 2018 r., IV CSK 105/17). Sąd związany jest także umową spółki, jeżeli przewiduje ona wyłączenie lub ograniczenie wstąpienia do spółki współmałżonka wspólnika. W praktyce oznacza to, że w obu tych sytuacjach sąd zasądzi odpowiednią spłatę od małżonka, który pozostanie wspólnikiem w spółce.

Podział majątku po rozwodzie na jaki dzień?

Zasadą wyprowadzaną z treści art. 1038 § 1 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o. i art. 684 k.p.c. jest obowiązek objęcia podziałem składników majątku wspólnego, które należały do tego majątku w chwili ustania wspólności (tj. w chwili rozwodu) i istnieją nadal w momencie dokonywania podziału. Jeżeli więc w chwili orzeczenia rozwodu przedmiotem majątku wspólnego pozostają udziały w spółce to powinny one być podzielone.

Ugodowy podział majątku po rozwodzie przedsiębiorcy

Ugodowy podział majątku po rozwodzie może dotyczyć także udziałów w spółce, o ile umowa spółki nie wyłącza możliwości uczestnictwa współmałżonka w spółce. W takim przypadku ugoda musi honorować treść umowy spółki, a udziały w spółce mogą przypaść w toku ugodowego podziału wyłącznie dotychczasowemu wspólnikowi.

Jak uniknąć podziału udziałów w spółce po rozwodzie?

Istnieją trzy sposoby na uniknięcie podziału udziałów w spółce po rozwodzie.

1. Po pierwsze, można zadbać o podpisanie przed ślubem umowy majątkowej małżeńskiej i wybór ustroju majątkowego, który zakładałby rozdzielność majątkową małżonków. W takiej sytuacji udziały nigdy nie stanowią małżeńskiej wspólności majątkowej, a każdy z małżonków posiada własny majątek. Udziały więc są własnością tylko jednego małżonka.
2. Drugim rozwiązaniem jest zadeklarowanie przez wspólnika przy podpisywania umowy spółki, że środki służące na objęcie udziałów pochodzą z jego majątku osobistego oraz faktyczne wniesienie wkładu pochodzącego z majątku osobistego małżonka, tj. przykładowo obejmującego wartości majątkowe nabyte przed zawarciem związku małżeńskiego bądź np. darowiznę otrzymaną do majątku osobistego. Należy mieć tutaj na względzie, że w sporze rozwodowym przed sądem może zaistnieć konieczność wykazania, że rzeczywiście owe wkłady wniesione zostały z majątku osobistego.
3. Trzecim rozwiązaniem jest zawarcie w umowie spółki postanowienia wyłączającego udział współmałżonka w spółce na wypadek rozwodu opartego o przepis art. 183[1] Kodeksu spółek handlowych.