ZUS kwestionuje powtarzalne świadczenia niepieniężne

Z niniejszego wpisu dowiesz się jak należy podchodzić do kwestii składek na ubezpieczenia społeczne wspólników realizujących powtarzalne świadczenia niepieniężne na rzecz swojej spółki, zajmiemy się w szczególności następującymi tematami:

• traktowaniem powtarzalnych świadczeń niepieniężnych na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
• sprawdzimy czy ZUS rzeczywiście kwestionuje powtarzające się świadczenia niepieniężne,
• podpowiem jak bronić się przed zakwestionowaniem świadczeń niepieniężnych przez ZUS oraz wskażę czy warto wdrażać je aktualnie w spółce z o.o.,
  
• wskażę jak na temat powtarzalnych świadczeń wspólników i ZUS wypowiadają się sądy.
  

Obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych a ZUS

Zgodnie z przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe (a także chorobowe i wypadkowe) dotyczą tylko osób fizycznych wymienionych w katalogu zawartym w art. 6 ust. 1 tej ustawy. W katalogu tym nie wymieniono stosunków prawnych opartych na artykule 176 Kodeksu spółek handlowych, co oznacza, że brak jest podstaw do obciążenia wynagrodzenia wypłacanego wspólnikowi spółki z o.o. na podstawie tego przepisu, czyli z tytułu wykonywania obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych składkami na ubezpieczenia społeczne. Katalog podmiotów objętych obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi, o którym mowa w art. 6 ust. 1 ustawy, jest zamknięty i nie dopuszcza wykładni rozszerzającej. Oznacza to, że świadczenia niepieniężne wspólnika umieszczone w umowie spółki z o.o. nie podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

Czy ZUS kwestionuje powtarzające się świadczenia niepieniężne?

Z najnowszych interpretacji ZUS wynika, że kwestionuje on nie tyle powtarzające się świadczenia niepieniężne w spółce z o.o., co kwestionuje sposób ich wykorzystania. Dodajmy, że w opinii wielu prawników nietrafnie. Realizacja celów spółki handlowej poprzez powtarzające się świadczenia niepieniężne stanowi legalny sposób uniknięcia płacenia składek na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne. Skąd biorą się interpretacje ZUS? Niektórzy wspólnicy, którzy planowali zmiany w umowie spółki w zakresie powtarzalnych świadczeń niepieniężnych, skonsultowali się z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, składając wnioski o interpretacje indywidualne, aby poznać konsekwencje związane z podleganiem składkom. Czy przysłowie „nie pytaj, bo się dopytasz” znalazło tutaj ukrytą prawdę? Interpretacje ZUS w kwestii świadczeń niepieniężnych ulegały zmianom na przestrzeni czasu. Jeszcze w marcu i kwietniu 2022 roku wydano korzystne interpretacje dla przedsiębiorców. Niestety, w końcu 2022 roku doszło do zmiany interpretacji w sprawie świadczeń niepieniężnych dla wspólników.ZUS wydał nowe interpretacje w październiku 2022 roku oraz w lutym, marcu i kwietniu 2023 roku.

Gdy ZUS kwestionuje świadczenia niepieniężne – jak się bronić?

Warto w tym miejscu krótko rozprawić się z argumentacją ZUS zawartą w przedstawionych interpretacjach.

Zawarcie w umowie spółki świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki różni się diametralnie od świadczenia usług na podstawie art. 750 Kodeksu cywilnego. Regulowane jest ono przepisami kodeksu spółek handlowych, a świadczenia niepieniężne wspólnika spółki stanowią obowiązek korporacyjny, oparty o umowę spółki, a nie o zlecenie. Brak jest tutaj zlecającego i zleceniobiorcy, a mamy do czynienia z równymi sobie wspólnikami spółki, którzy umawiają się na realizację wspólnego celu gospodarczego. Podmioty prawa cywilnego mają dowolność w ustalaniu formy prawnej współpracy między sobą i mogą wybrać także taką formę, która nie podlega składkom ZUS. To jest podstawowa zasada prawa cywilnego – zasada swobody umów.

Po drugie, realizacja świadczeń niepieniężnych, o ile służy interesowi spółki i wspólników, jest jak najbardziej zgodna z celem przepisu art. 176 ksh. Celem przepisu art. 176 ksh jest  z jednej strony  zapewnienie pozyskiwania na korzystnych warunkach przez spółkę niezbędnych dla funkcjonowania spółki surowców, towarów lub usług, z drugiej strony zapewnienie wspólnikom względnie stałego popytu na własne wyroby bądź usługi. Historycznie idea powtarzających się świadczeń niepieniężnych powstała w Niemczech, a pierwowzorem dla art. 176 ksh był §55 Aktiengesetz (Prawa o spółkach akcyjnych), dla którego celem było zaspokojenie potrzeb gospodarczych akcyjnej spółki cukrowej poprzez dostarczanie przez rolników surowca do produkcji cukru.

Po trzecie, świadczeniem ciągłym jest stałe i nieprzerwane zachowanie się danej osoby lub podmiotu przez czas trwania stosunku prawnego. Świadczenie ciągłe ma to do siebie, że nie da się w nim wyodrębnić poszczególnych zachowań dłużnika, które mogłyby być potraktowane jako samoistne świadczenia albo partie świadczenia. Charakter ciągły mają świadczenia wynajmującego, wydzierżawiającego, dającego w użyczenie, udzielającego pożyczki, przechowawcy, pracownika w stosunku pracy, zarządzającego, banku w umowie rachunku bankowego, świadczenia przedsiębiorstw dostarczających wodę, gaz, czy elektryczność.

Czy wdrażać powtarzające się świadczenia niepieniężne z uwagi na interpretacje ZUS?

Mimo wątpliwości ZUS w tym zakresie uważam, że nadal istnieje pole do wdrożenia powtarzających się świadczeń niepieniężnych w spółce z o.o. Aktualne interpretacje ZUS są wręcz absurdalne i pozbawione jakiejkolwiek logiki, poza logiką profiskalną. Stanowią wyraz niedopuszczalnej instrumentalizacji instytucji interpretacji prawa przez ZUS dla jego własnych celów, tj. celów fiskalnych. Oceniam, że w chwili obecnej użycie przez wspólników spółek rozwiązania opartego o art. 176 w większości przypadków nie jest obarczone wysokim ryzykiem. ZUS co prawda próbuje wywołać tzw. efekt mrożący, jednak do czasu, gdy interpretacjami ZUS nie zajmą się sądy i nie ukształtuje się trwała linia orzecznicza, która aprobowałaby stanowisko ZUS, rozwiązania te wydają się bezpieczne. Na tę chwilę nie wydaje się to jednak bardzo prawdopodobne.

Jak sądy wypowiadają się o obowiązku powtarzalnych świadczeń niepieniężnych?

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dn. 7 marca 2018 roku w sprawie o sygnaturze akt I UK 575/16:

O włączeniu do ubezpieczenia społecznego decyduje przynależność do grupy podmiotów określonej w art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Przystąpienie do ubezpieczenia i opłacanie składki przez podmiot nienoszący cech podmiotu ubezpieczenia nie stanowi przesłanki objęcia – z mocy ustawy – tym ubezpieczeniem. (…) Wspólnicy spółek kapitałowych, także jako członkowie zarządów tych spółek, nie są podmiotami ubezpieczeń społecznych. Relacje zachodzące między nimi a spółką mają charakter korporacyjny, także gdy dotyczą zobowiązanie wspólnika do oznaczonych w umowie spółki powtarzających się świadczeń niepieniężnych za wynagrodzeniem (art. 176 k.s.h.).

Podobne zapatrywanie wyraził także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 listopada 2019 r. III UK 360/18

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim – IV Wydział Karny Odwoławczy w wyroku z dnia 12 marca 2021 r. w sprawie IV Ka 106/21 wskazał, że:

Nie ma podstaw, aby zakwestionować prawną możliwość wykonywania powtarzających się świadczeń niepieniężnych przez wspólnika spółki na jej rzecz, w tym także w ramach wykonywania stosunku obligacyjnego między spółką, a podmiotem trzecim na rzecz tego podmiotu.

Co ważne, sprawa powyższa dotyczyła usług realizowanych przez wspólników dla spółki, odsprzedawanych podmiotom trzecim. Sprawa wydaje się więc prosta, nie tylko sądy, ale też prawnicy są zgodni, że powtarzające się świadczenia niepieniężne nie podlegają ZUS, dlaczego więc ZUS kwestionuje powtarzające się świadczenia niepieniężne wspólników spółki z o.o.? Chyba znacie już odpowiedź.