Zakaz konkurencji w spółce z o.o.

Zakaz konkurencji w spółce z o.o. rozpatrywany jest zwykle z punktu widzenia członków zarządu jako osoby uprawnionej i zobowiązanej do prowadzenia spraw spółki. Zgodnie z art. 211 KSH członek zarządu nie może bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej. Niewiele osób zdaje sobie jednak sprawę z tego, że zakaz konkurencji w spółce z o.o. może dotyczyć także wspólników.  Wspólnik spółki z o.o. może pod pewnymi warunkami także być objęty zakazem konkurencji. Kiedy? O tym przeczytasz w poniższym wpisie.

Zakaz konkurencji członka zarządu

Zgodnie z art. 211 ksh regulującym zakaz konkurencji członka zarządu spółki z o.o., osoba piastująca taką funkcję nie może bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej bądź uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu. Zakaz ten obejmuje także udział w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania przez członka zarządu co najmniej 10% udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu. Dobrem chronionym tym przepisem Kodeksu spółek handlowych jest ochrona interesów spółki.

Kiedy członek zarządu objęty jest zakazem konkurencji?

Zakaz konkurencji obowiązuje od momentu powołania do zarządu, niezależnie od tego czy dana osoba została wpisana do rejestru przedsiębiorców, czy też nie.

Jaki jest zakres zakazu konkurencji członka zarządu spółki z o.o.?

Zakaz konkurencji członka zarządu spółki z o.o. obejmuje:

• zakaz zajmowania się interesami konkurencyjnymi – chodzi tutaj o każdą działalność, w tym jednoosobową działalność gospodarczą, pozostająca w związku z działalnością spółki w ten sposób, że nie jest ona obojętna dla sytuacji prawnej i gospodarczej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Dla zaistnienia konkurencyjności interesów niezbędne jest występowanie ich identyczności lub podobieństwa rodzajowego oraz występowanie elementu rywalizacji dwóch podmiotów w odniesieniu do określonego rynku. Nie będzie interesem konkurencyjnym zajmowanie się co prawda działalnością oznaczoną tym samym kodem PKD, ale nie kreującą rywalizacji rynkowej między spółką, a podmiotem realizującym taką działalność.
• zakaz uczestnictwa w spółce osobowej – zarządca nie może działać jako wspólnik spółki osobowej, tj. nie może być wspólnikiem spółki jawnej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej oraz spółki cywilnej, jeżeli prowadzą one interes konkurencyjny wobec spółki z o.o.
• zakaz posiadania udziałów lub akcji w spółce kapitałowej – jeżeli inna spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna albo prosta spółka akcyjna zajmuje się interesami konkurencyjnymi wobec spółki z o.o. to członek zarządu tej ostatniej może posiadać w innej spółce nie więcej niż 10% udziałów lub akcji takiej spółki lub osobistego prawa do powoływania co najmniej jednego członka zarządu,
• zakaz sprawowania funkcji członka organu innej konkurencyjnej osoby prawnej – chodzi tutaj o zakaz sprawowania funkcji członka zarządu lub rady nadzorczej (albo podobnych organów) w innej spółce z o.o., akcyjnej, fundacji, w tym fundacji rodzinnej, stowarzyszeniu czy jakiejkolwiek innej osobie prawnej.

Zgoda na działalność konkurencyjną członka zarządu

Zgodnie z art. 211 § 2 ksh jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zgody na zajmowanie się aktywnością konkurencyjną udziela organ uprawniony do powołania zarządu. Najczęściej będzie to więc zgoda udzielana przez zgromadzenie wspólników spółki. Ponieważ częstym modelem funkcjonowania spółek z o.o. jest korzystanie z usług członków organów prowadzących jednoosobowe działalności gospodarcze na tym samym rynku to dla zachowania pełnej zgodności z prawem konieczne jest każdorazowe udzielenie zgody na prowadzenie interesów konkurencyjnych. Tego typu zgoda na działalność konkurencyjną może być udzielona już w pierwszym protokole zgromadzenia wspólników, co ułatwi funkcjonowanie spółki w przyszłości.

Naruszenie zakazu konkurencji w spółce z o.o. – jakie ma konsekwencje?

Z jakimi konsekwencjami musi liczyć się członek zarządu naruszający zakaz konkurencji wynikający z art. 211 ksh? Naruszenie ustawowego zakazu konkurencji nie wpływa na ważność czynności prawnej dokonywanych przez zarząd. Jeżeli jednak spełnione są przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej z art. 293 ksh, członek zarządu naraża się na odpowiedzialność odszkodowawczą, za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem.  Zarządca spółki musi liczyć się też z obowiązkiem wydania spółce utraconych przez nią korzyści, jeżeli naruszenie zakazu konkurencji będzie zarazem czynem nieuczciwej konkurencji. Naruszenie zakazu konkurencji przez taką osobę może wywołać ujemne dla niej skutki na płaszczyźnie relacji organizacyjnej ze spółką z o.o. – taka osoba może być zawieszona, odwołana z zarządu lub może jej zostać odmówione absolutorium. Wykonywanie działalności konkurencyjnej może być także podstawą do odwołania ze składu zarządu w sytuacji, gdy umowa spółki dopuszcza odwoływanie piastujących zarząd wyłącznie z tzw. ważnych powodów. W niektórych sytuacjach członek zarządu musi liczyć się także z odpowiedzialnością karną na podstawie art. 296 Kodeksu karnego, w szczególności jeżeli swoim działaniem wyrządzi spółce znaczną szkodę majątkową.

Wspólnik spółki z o.o. z zakazem konkurencji

W jakich sytuacjach wspólnik spółki z o.o. musi liczyć się z zakazem konkurencji? Skoro omówiliśmy już kwestię zakazu konkurencji dla zarządu, czas na omówienie tego, czy wspólnik spółki z o.o. może  prowadzić działalność konkurencyjną w stosunku do swojej spółki. W teorii nie ma takiego zakazu i wspólnik nie musi liczyć się z ustawowym zakazem konkurencji, więc na pytanie czy wspólnik sp. z o.o. może prowadzić działalność konkurencyjną wobec spółki należy odpowiedzieć twierdząco, ale…. są oczywiście wyjątki, w których zakaz konkurencji dla udziałowców spółki z o.o. może wynikać z różnorodnych okoliczności takich jak: zasiadanie w składzie zarządu, zawarcie zakazu konkurencji dla wspólnika w umowie spółki z o.o. lub w umowie wspólników.

Wspólnik będący członkiem zarządu a zakaz konkurencji

Pierwszy wyjątek dotyczy sytuacji, w której wspólnik jest jednocześnie członkiem zarządu spółki. Wtedy, z tytułu członkostwa w zarządzie obowiązuje go ustawowy zakaz konkurencji.

Prowadzenie interesów konkurencyjnych przez wspólnika jako podstawa do wyłączenia go ze spółki

Drugi wyjątek nie jest już taki oczywisty. Otóż, w sytuacji gdy mamy do czynienia z aktywnością konkurencyjną wspólników spółki, może dojść do sytuacji, w której pozostali wspólnicy mogą zażądać wyłączenia danego wspólnika ze spółki. Jak wynika z art. 266 kodeksu spółek handlowych z ważnych przyczyn dotyczących danego wspólnika sąd może orzec jego wyłączenie ze spółki na żądanie wszystkich pozostałych wspólników, jeżeli udziały wspólników żądających wyłączenia stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego.  Ważnymi przyczynami na gruncie cytowanego przepisu są przykładowo:

• niemożność bezkonfliktowego współdziałania ze wspólnikiem, będąca następstwem relacji interpersonalnych wewnątrz spółki z o.o. (wyrok Sądu Najwyższego z 19 marca 1997 r., II CKN 31/97),
• prowadzenie działalności konkurencyjnej (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 29 listopada 2007 r., I ACa 925/07), przy czym Sąd zastrzegł tutaj, że „prowadzenie działalności gospodarczej, nawet w tej samej branży, nie stanowi jeszcze podstawy uzasadniającej wyłączenie wspólnika ze spółki, lecz jednoczesne wykorzystanie przez niego kontaktów i informacji handlowych uzyskanych w spółce, wyłącznie dla własnej działalności.”

Zakaz konkurencji wspólnika w umowie spółki z o.o.

Trzeci wyjątek nie wynika z przepisów, może jednak wynikać z umowy spółki. Otóż w umowie spółki można zobowiązać wspólników do nieprowadzenia interesów konkurencyjnych wobec spółki i uzależnić taką możliwość od zgody samej spółki lub zgody wspólników. Spółka to w końcu nie tylko osoba prawna, to także stosunek prawny wymagający zaufania i lojalności. Tego typu postanowienia mogą być obwarowane przykładowo sankcją w postaci umorzenia przymusowego udziałów wspólnika prowadzącego działalność konkurencyjną wobec spółki.

Zakaz konkurencji wspólnika spółki z o.o. w umowie wspólników

Czwarty wyjątek ma także charakter umowny, obowiązek powstrzymania się od prowadzenia interesów konkurencyjnych może wynikać z tzw. umowy wspólników (ang. shareholders agreement), która zawierana jest obok umowy spółki i może regulować sposób postępowania i współdziałania wspólników w spółce. Umowy tego typu często wykorzystywane są w procesach inwestycyjnych, gdzie zakaz konkurencji może być połączony na przykład z obowiązkiem zapłaty kary umownej na rzecz innych wspólników.